منوی اصلی
گفتگوی خواندنی با یک جغرافیدان درباره علل کاهش بارش در کشور
- نمایش از شنبه, 28 بهمن 1402 08:54
- دسته: محیط زیست
- بازدید: 338
یک دانشیار آب و هواشناسی گروه جغرافیای دانشگاه شهید بهشتی بر لزوم تمرکز بر بارورسازی ابرها و مدیریت منابع آب تاکید می‌کند و مقصر دانستن تکنولوژی هارپ و همچنین آلودگی هوا و ریزگردها را در خشکسالی مردود می‌داند.
به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، در حالیکه به نظر می‌رسد مسؤلان، تدبیری برای نجات کشور از بن‌بست خشکسالی ندارند و از سوی دیگر، آنچه در فضای مجازی منتشر می‌شود حکایت از تلاش‌ها برای مقصر جلوه دادن تکنولوژی هارپ آمریکا در خشکسالی‌های ایران دارد، خبرگزاری تسنیم، که پیشتر طی گفت‌وگوهایی را با دو استاد جغرافیای کشور، پرویز کردوانی و منوچهر فرج‌زاده اصل علل کاهش بارش در کشور را مورد بررسی قرار داده و درباره احتمال ارتباط آن با تکنولوژی هارپ پرسیده بود، به منظور جمع‌آوری نظرات جمع بیشتری از متخصصان کشور، این بار گفت‌وگویی را با “حسن لشکری” – دانشیار آب و هواشناسی گروه جغرافیای دانشگاه شهید بهشتی ترتیب داده است.
لشکری در این گفت‌وگو بر لزوم تمرکز بر بارورسازی ابرها و مدیریت منابع آب تاکید می‌کند و مقصر دانستن تکنولوژی هارپ و همچنین آلودگی هوا و ریزگردها را در خشکسالی مردود می‌داند.
مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:
تسنیم: علت اصلی کاهش بارندگی در کشور را چه می‌دانید؟
لشکری: مقدار بارش هرمنطقه ای به موقعیت جغرافیایی آن منطقه نسبت به گردش عمومی جو بستگی دارد. بنابراین مناطق خشک وپرباران دنیا بسته به موقعیت جغرافیایی انها نسبت به گردش عمومی جو تعیین می شود. مقدار باران در هرمنطقه ای نیز همواره ثابت نیست ودارای سیکل های افزایشی وکاهشی است.که این سیکل‌ها تقریبادارای دوره های ۱۱، ۲۲، ۳۳ و… ساله هستند.
این سیکل‌ها نیز ارتباط نزدیکی با سیکل فعالیت‌های خورشیدی دارد. حال اگر آخرین دوره زمین شناسی که اقلیم فعلی سیاره زمین شکل گرفته است را معیار سنجش قرار دهیم بشر فقط اطلاعات ثبت شده ۱۰۰ یا حداکثر۱۵۰ سال اخیر را دارد که درکشورما این مقداربه ندرت به ۵۰ تا۶۰ سال می‌رسد. بنابراین نمی‌توان قضاوت کرد که بارش‌های کشورر روندکاهشی متداوم دارد. اولا آمار ایستگاهی این را ثابت نمی‌کند. ثانیاً ممکن است دوباره روند افزایشی به خود بگیرد. چون ما دقیقا نمی‌دانیم الان در چه قسمتی از یک سیکل طولانی مدت قرار داریم.
البته باید مسئله خشکسالی یا ترسالی را از این موضوع جداکرد. چون ممکن است این کاهش چندساله اخیر به دلیل خشکسالی‌هایی است که در هر اقلیمی، چه اقلیم‌های مرطوب و چه اقلیم‌های خشک اتفاق می‌افتد.
در ارتباط با خشکسالی امسال، همانطور که بیان شد خشکسالی و ترسالی جابجایی‌هایی است که به صورت دوره‌ای در عملکرد، ساختار و مکان‌گزینی سامانه‌ها تاثیرگذاشته و در هر اقلیمی اتفاق می‌افتد. به عبارت دیگر جابجایی مکانی در یک سامانه به دلیل جابجایی مکانی سامانه‌ها در گردش عمومی جو می‌تواند تعداد سامانه‌های بارشی ورودی به یک کشور را تقویت کرده یامانع ورود سامانه‌های بارشی به یک کشور شود. نتایج حاصل از رساله دکتری خانم دکتر زینب محمدی که در دانشگاه شهید بهشتی دفاع شده است نشان می‌دهد جابجایی مکانی و زمانی پرفشار جنب حاره‌ای عربستان نقش بسیار تعیین کننده‌ای در خشکسالی‌ها و ترسالی‌های کشور ایران دارد.
این تحقیق نشان داد که جابه‌جایی غرب سوی این پُرفشار مانع از ورود سامانه بارشی کم‌فشار سودان به ایران می‌شود و در عین حال باعث جابه‌جایی شمال سوی سیکلون‌های مدیترانه‌ای شده و کشور از تاثیر این سامانه بارشی محروم می‌ماند. شکل ۱ موقعیت هسته این سامانه پرفشار را در روزهای مختلف خشکسالی فراگیر و شدید سال آبی ۲۰۰۸-۲۰۰۷ در ایران نشان می‌دهد.
امسال نیز در طول سه ماه مهر، آبان و آذر و تاکنون همین شرایط حاکم شده است و پُرفشار عربستان جابه‌جایی، غرب‌سو داشته و مانع ورود سامانه‌های بارشی به کشور شده است. شکل های ۲ تا ۴ موقعیت پرفشار عربستان را در سه ماه اول سال ۱۳۹۶ نشان می‌دهد. می‌بینیم که هسته پرفشار عربستان کاملاً به سمت غرب جابه‌جا شده و بر روی مرکز و غرب عربستان قرار دارد. در صورتیکه وقتی این پرفشار بر روی دریای عمان و شرق هند جابجا شود شرایط بسیار خوبی برای ورود سامانه های بارشی فراهم می شود.
شکل 1 - موقعیت هسته این پرفشار را در روزهای مختلف خشکسالی فراگیر و شدید سال آبی 2008-2007
شکل 2 - موقعیت پرفشارجنب حاره ای عربستان در ماه اکتبر
شکل 3- موقعیت هسته این پرفشاردر ماه نوامبر
شکل 4 - موقعیت هسته این پرفشار در ماه دسامبر
آلودگی هوا و ریزگردها در کاهش بارندگی بی‌تقصیرند
تسنیم: آیا می‌توان آلودگی هوا یا افزایش ریزگردها را در کاهش بارندگی موثر دانست؟
لشکری: کاملا برعکس. چون بخار آب در جو برای میعان و تشکیل ابر نیازمند هسته‌های تراکم می باشد که این هسته‌های تراکم، می‌توانند ذرات گردوغبار، دود، ذرات نمک و یاخته‌های گیاهی باشند. به همین دلیل همیشه بعد از بارندگی به خصوص اوایل بارش، سطوحی که درمعرض قطرات بارش قرار گیرند از قبیل شیشه ماشین‌ها ،دیوارها و سطح برگ‌ها کثیف و لکه‌دار می‌شوند. چون بعد از تبخیر آب باران از روی این سطوح، آنچه باقی می‌ماند همین هسته‌های تراکم هستند.
بنابراین افزایش ذرات گردوغبار در درون جو در صورت وجود شرایط مناسب (رطوبت، صعود و میعان) تشکیل ابر و رشد قطرات درون ابر را تسریع می‌کنند. در نتیجه افزایش ذرات گردوغبار زمینه بسیار مناسبی را برای تسریع تراکم بخار آب و میعان فراهم می‌کند چرا که مولکول‌های بخار آب در جو بدون وجود هسته تراکم به سختی به هم می‌پیوندند.
تاثیر هارپ در جابه‌جایی توده‌های هوا، شایعه‌ای بی‌اساس
تسنیم: ممکن است هارپ در کاهش بارندگی ها تاثیر داشته باشد؟
لشکری: هارپ یک تکنولوزی جدید است که مدتی است ناسا و موسسات تحقیقاتی دیگر روی آن کار می‌کنند: به زبان ساده جمع آوری اشعه در طول موج‌های بسیار کوچک و بازتابش آن دریک نقطه دیگر مانند وقتی که آیینه‌ای را درمقابل اشعه خورشید می‌گیریم و این اشعه را به نقطه دیگر می تابانیم. آمریکا و برخی کشورها مدتی است ایستگاه‌هایی را در مناطق مختلف احداث کرده و می‌کوشند از این انرژی برای اهداف نظامی همچون ایجاد اختلال در فعالیت‌های نظامی کشورهای دیگر استفاده کنند.
متخصصان رشته هوافضا بیشتر می‌توانند در این زمینه توضیح دهند. اما متاسفانه در چند سال اخیر به دلیل عدم آگاهی مردم از توان و قابلیت این تکنولوژی، شایعاتی بی‌اساس منتشر شده و تغییرمسیر ابرها و توده‌های هوا، ازبین بردن ابرها و درنهایت خشکسالی‌ها به هارپ نسبت داده می‌شود که به هیچ وجه صحت ندارد.
بگذارید بیشتر این مسئله را توضیح بدهم. فرض کنید در گوشه‌ای از تهران انفجاری رخ دهد. در چند لحظه به دلیل انفجار و رانش شدید حاصل از آن هوا به شدت به اطراف رانده می‌شود. که اصطلاحاً آن را موج انفجار می‌نامند و حتی ممکن است باعث تخریب شیشه‌های اطراف و جابه‌جایی اجسام هم شود. ولی هوای آن نقطه چه مدت به حالت خلاء باقی می‌ماند؟ مسلما بعد از چند لحظه هوا باز می‌گردد و آن نقطه را پر می‌کند. چون جو، یک سیال است. حالا چگونه ممکن است با تابش امواجی که فقط قادر هستند تلاطم‌های لحظه‌ای و بسیار کوچک‌مقیاس انجام دهند یک مسیر یک توده هوا که پهنای آن به چند هزار کیلومتر می‌رسد را عوض کرد و یا یک پهنه ابر با بیش از ۱۰۰۰ کیلومتر را از بین برد یا جابه‌جا کرد؟
شکل زیر پهنه ابری را نشان می‌دهد که امسال اواخر آبان وارد ایران شد و در استانهای جنوبی بیش از ۵۰ تا ۶۰ میلیمتر بارش ایجاد کرد. چطور می‌توان مسیر این ابر را با تابش چند طول موج محدود که پهنه اثر بسیار محدودی دارد جابه‌جا کرد یا از بین برد؟ ضمناً توجه داشته باشیم این تابش نمی‌تواند متداوم باشد، بلکه لحظه‌ای می‌تابد و باید مدتی ذخیره شده و مجددا بازتابش کند.
بزرگنمایی هارپ، یک پروژه آمریکاهراسی است
یک مسئله بسیار روشن، پدیده ای به نام هاریکن است که همه ساله تعداد زیادی از این هاریکن‌ها وارد آمریکا شده و خسارت‌های هنگفتی به تاسیسات، زیرساخت‌ها، انسانها و اقتصاد امریکا وارد می‌کند. این هاریکن ابتدا به صورت یک گردباد کوچک که شاید قطر آن در ابتدا به ۲ یا ۳ کیلومتر نمی‌رسد روی منطقه حاره‌ای اقیانوس اطلس تشکیل شده و به تدریج با دریافت رطوبت از آب‌های گرم اقیانوس اطلس رشد کرده، تقویت شده و درنهایت به صورت یک گردباد بسیار قوی با انبوهی از ابرهای ضخیم بارش‌های سیل‌آسا و باد شدید وارد آمریکا می‌شود.
آیا تابه حال این سوال برایمان پیش نیامده که اگر تکنولوژی هارپ آنقدر توانمند است می‌توان به کمک آن مسیر ابرها و توده‌های هوا را تغییر داد و در یک منطقه خشکسالی ایجاد کرد چرا آمریکا نتوانسته است با استفاده از آن این طوفان کوچک چندکیلومتری را در نقطه شکل گیری مضمحل، عقیم و از بین ببرد تا این طوفان کوچک نتواند رشد کرده،گسترش یافته و میلیاردها دلار خسارت به آمریکا وارد کند؟ باید بگویم قدرت هارپ را در کشور ما بیش از خود آمریکایی‌ها قبول دارند و این یک پروژه آمریکا هراسی است که متاسفانه افراد کم اطلاع به اشاعه هرچه بیشتر آن کمک می‌کنند.
تسنیم: میزان بارش در سالهای آینده را چطور پیش بینی می‌کنید؟
لشکری: بارش اصولاً یک پدیده پیچیده در جو است. در صورتیکه به عنوان مثال، دما رفتار منظم‌تر و قانونمندتری نسبت به بارش دارد. لذا پیش بینی بارش حتی در کشورهایی که امکانات و تجهیزات پیشرفته‌تر همچون ماهواره، ایستگاه‌های هواشناسی متعدد، آمار ثبت شده طولانی، رادارهای پیشرفته و متعدد و کاوشگرهای جوی متعدد دارند نیز دشوار است.
پیش‌بینی در کشور ایران با اعتماد و احتمال بالا به دو تا سه روز محدود می‌شود. به میزانی که دوره پیش بینی افزایش می‌یابد احتمال خطا به شدت بالا می‌رود. لذا بلندمدت‌ترین پیش بینی‌ها در کشور ایران پیش‌بینی‌های فصلی است که درصد احتمال را پایین می‌آورد. البته در جهان نیز پیش بینی‌ها فصلی با درصد خطای بالایی همراه است.
راه چاره: تمرکز بر بارورسازی ابرهای عبوری و مدیریت منابع آب
تسنیم: راه حلی برای افزایش بارندگی در کشور داریم؟
لشکری: همه ساله به خصوص در نوار غربی و جنوبی و همچنین نوار شمالی کشور ابرهای زیادی عبور کرده که بعضاً همراه با بارش نیستند و یا با تمام ظرفیت خود نمی‌بارند. در کشور خشکی همچون ایران، بارورسازی ابرهای اندکِ عبوری از کشور یک مساله مهم و اساسی است. با وجود اینکه به صورت پراکنده و نامنظم و مقطعی در برخی از نقاط کشور بارورسازی انجام شده و می‌شود اما این راه حل هرگز به صورت جدی از طرف مسئولان مورد توجه قرار نگرفته است.
بنابراین پیشنهاد می‌شود با توجه به مسئله بحران آب در کشور که در سالهای آینده به مراتب وخیم‌تر هم خواهد شد موسسه‌ای تحقیقاتی برای مطالعه و پژوهش در باره شناخت مناسب‌ترین مکان، مناسب‌ترین زمان و مناست‌ترین ابرها برای بارورسازی تشکیل و مساله بارورسازی ابرها به طور جدی پیگیری شود.
در پایان تاکید می‌کنم قطعاً چه در شرایط تغییر اقلیم و چه ثبات وضع موجود امید به اینکه ایران به یک کشور پر باران تبدیل شود وجود ندارد. چرا که ایران از لحاظ جغرافیایی و موقعیت، نسبت به گردش عمومی جو در همجواری سامانه های پرفشار قوی و کمربند خشک جهان قرار دارد و این اقلیم سرنوشت ذاتی این کشور است.
در نتیجه مسئله اساسی و مهم در کشوری که در حاشیه کمربند خشک دنیا قرار دارد، مدیریت آب است. چون بخش عمده آب کشور به مصرف کشاورزی می‌رسد بایستی برنامه‌های طولانی و کوتاه مدت برای بهینه‌سازی مصرف آب و تغییر الگوی کشت و الگوی آبیاری در کشاورزی کشور اعمال شود.