يافته هاي باستان شناسي بندر سيراف

بر كرانه هاي خليج فارس به فاصله تقريبي 240 كيلومتري جنوب شرقي بندر بوشهر و 380 كيلومتري بندر عباس بندر باستاني سيراف قرار گرفته اين بندر در 27 درجه و 38 دقيقه عرض شمالي 52 درجه و 20 دقيقه طول شرقي گرينويچ قرار دارد. جغرافيدانان و مورخين قرون اوليه اسلامي از جمله بلاذري ، سليمان سيرافي ، ابن حوقل ، مقدسي ، ياقوت حموي ، مسعودي و… هر يك به نوعي به توصيف سيراف پرداخته ، برخي رونق بازرگاني و گرماي شديد آن را شرح داده اند و برخي ديگر ثروت مردم و زيبايي بناهاي آثار را تشريح نموده اند. عده اي معتقدند اولين كسي كه اطلاعات مفصلي در مورد سيراف ارائه نموده استخري مي باشد. در ذيل به نوشته استخري كه از همه كامل تر است اشاره مي نماييم. وي كه در سال 346 هجري قمري مي زيسته در مورد سيراف مي نويسد : سيراف با شيراز برابري مي كند بندري است گرمسيري و خانه هاي آن را از چوب ساج وچوب هاي ديگري كه از هندوستان و زنگبار مي آوردند بنا مي كنند . واردات شهر عبارت بود از عود و عنبر و كافور و جواهر و خيزران و عاج و آبنوس و كاغذ و صندل و ديگر عطر ها و دواها كه آنها را وارد كرده و به جميع دنيا صادر مي كنند و از انواع پارچه ها و منسو جات كتاني خوب و همچنين مرواريد صادر و در آنجا خريد وفروش مي شود.

مقدسي در احسن التقاسيم ( تأليف 375 هجري قمري ) به رونق سيراف اشاره داردو در اين ارتباط مي نويسد: « سيراف قصبه اردشير خره بود و به هنگام آبادي آن آن را از بصره برتري مي دانستند زيرا كه ساختمان هايش استوار و بازارهايش پر رونق و مردمش ثروتمند و نامش بلند آواز بود و معبر چين و انبار فارس و خراسان بشمار مي رفت».
و اما سليمان سيرافي به تجارت سيراف با چين اشاره دارد وي مي نويسد: « سيرافيان ايستگاه كشتي هاي چيني و مركز تجارت چين با سرزمين هاي اسلامي است و صادرات و واردات اين سرزمين ها در سيراف متمركز مي گردد و آنچه به چين صادر مي شود نيز از اين بندر بر كشتي ها بار مي شود.

در تاريخ وصاف آمده بر عهد آل بويه سيراف شهري بزرگ و آباد و مكان گروه كثيري از علماء و محققان و بازرگانان بود در اين شهر كثرت جمعيت به حدي بود كه دكان ها و حجره ها و خانه ها را در دو سه چهار طبقه ساخته بودند گهگاه سلطان معظم ابوشجاع عضدو الدوله فنا خسرو به سيراف نزول مي فرمود و در آنجا خيمه و خرگاه بر پاي داشت.

پيشينه مطالعات باستان شناسي در بندر سيراف
بندر باستاني سيراف به دليل نام درخشاني كه در طول تاريخ داشته همواره مورد توجه بازديد كنندگان و سياحان قرار گرفته و نخستين كسي كه گزارش مفصلي در اين زمينه دارد جيمز موريه است كه بين سال هاي 9-1808 ميلادي در ايران بسر مي برده است. پس از او كاپيتن كامپورن عضو بحريه هندوستان مي باشد كه خود شخصاً در سال 1835 ميلادي بندر سيراف را ديده و درباره اين بندر مطالبي نوشته است . سرآرنولد ويلسون در سال 1911 و موسيو پزار در سال 1913 از سيراف ديداري داشته اند. اولين فصل حفاري در سيراف در فاصله ماههاي اكتبر و دسامبر 1966 به سر پرستي ديويد وايت هاوس به منظور كشف اطلاعات راجع به وضع بازرگاني و موقعيت محلي سيراف تحت نظارت قانون تحقيقات ايران شناسي انگلستان انجام گرفت و به مدت هفت فصل ادامه يافت و در اين رابطه چندين بنا حفاري و آشكار گرديد كه عبارتند از كوزه هاي سفال پزي – قصر باشكوه – مسجد جامع – بازار – كارگاه سفال سازي – كاروانسرا – گمرك و حمام .

آثار موجود در بندر سيراف
بطور كلي آثار باستاني در بندر سيراف بطور پراكنده ودر چندين نقطه از سيراف ديده مي شود كه عبارت از بخش ساحلي كه آثاري از گمرك ، حمام عمومي – بازار كوره هاي سفال پزي در بخش كوهستاني نيز به طول 6 كيلو متر و عرض 2 كيلومتر از ابتداي عراضي غرب دره لير تا حوالي جبهه شرقي در انتهاي بندر سيراف ودر راه سيراف به پرك پايان مي پذيرد. اين آثار عبارتند از : 1 – دخمه ها ومقابر دره لير 2 – در ه ليرو مقابر آن در بازوي غربي دره 3 – تل گنبد 4 – سد و بناهاي آبرساني در ده لير 5 – آثار بين بازوي غربي دره لير و مسجد امام حسن 6 – چاههاي آب قديمي 7 – قبور با سنگ قبر با خط كوفي 8 – آثار شرق بندر سيراف و قلعه فعلي نصوري 9 – گور منسوب به سيبويه 10 مسجد امام حسن 11 – خونه گوري

عمليات گمانه زني
بندر سيراف به علت شرايط جغرافيايي خود كه از يك طرف محدود به دريا و از ديگر به كوه متصل است و فاصله كوه تا دريا بسيار كم مي باشد باعث شده تا اين بندر با كمبود زمين مواجه گردد. لذا اهالي بومي منطقه با دست اندازي به آثار اقدام به ساخت و سار مي نمايند از طرف ديگر با گسترش فاز 9 و 10 پارس جنوبي بخش هاي عمده اي از اين بندر تبديل به مراكز صنعتي و پتروشيمي خواهد شد. لذا مديريت ميراث فرهنگي بوشهر در يك اقدام فوري در قالب برنامه اي اضطراري اقدام به تعيين حريم اين بندر باستاني نمود. تا از اين طريق از گسترش ساخت و ساز و تخريب آثاي موجود جلوگيري به عمل آورد. در اين راستا گروهي از باستان شناسان به سرپرستي نگارنده به مدت 50 روز ( بهمن تا اسفند 1381) اقدام به گمانه زني و عمليات تعيين حريم از ابتداي بخش ساحلي تا انتهاي بخش كوهستاني منطقه نمود كه در پايان ما به نتايج بسيار خوبي دست يافتيم. كشف مواد باستان شناسي از قبيل قطعات سفال منحصر به فرد با نقوش متنوع كه خود دليل بر تبادلات تجاري و بازرگاني اقوام مختلف مي باشد و همچينين آثار معماري از قبيل ستون هاي گچي و اتاق هاي دو طبقه و ابزار متعدد در اين عمليات به دست آمد. ما در طي اين 50 روز بيش از 30 گمانه در بخش ساحلي و كوهستاني زديم كه در همه گمانه ها به آثار از قبيل سفال معماري دست يافيتيم . اين مورخين ( استخري و ابن حوقل) به دو طبقه بودن ساختمان هاي بندر سيراف اشاره نموده اند كه ما نيز در اين برنامه به آن دست پيدار كرديم.
كشف سيستم فاضلاب شهري كه عبارت بود از لوله هاي سفالين به قطر 40 سانتيمتر و طول 50 سانتيمتر كه به صورت چفت و بست لوله هاي طويلي را تشكيل مي داد و بدينگونه فاضلاب بندر را به دريا هدايت مي كرد از ديگر مواردي بود كه در اين عمليات بدست آورديم كه در حقيقت از قديمي ترين سيستم هاي فاضلاب شهري در ايران بشمار مي رود.
قطعات گچبري مانند گل و بوته ، دندانه موشي و كتيبه هايي با كلماتي همچون لااله الا الله از ديگر مواردي هستند كه در چند گمانه بدست آورديم ما در اين برنامه علاوه بر تعيين حريم اين بندر به وسعت 5 كيلو متر در 3 كيلومتر به نتايج خوبي دست يافتيم كه انشاءالله با تجزبه و تحليل مواد بدست آمده گزارش كامل آن منتشر خواهد شد.

منبع: کانون مطالعات خلیج فارس

• < قبلی
• بعدی >